Er hangt iets in de lucht. De lente? Zeker, die ook, maar als het aan minister Harbers ligt wordt het merelgekwetter vanaf 2024 in een nog veel groter deel van Nederland overstemd door overvliegende airbussen en Boeings.

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat werkt namelijk al geruime tijd aan de herindeling van het luchtruim, waarin een vierde aanvliegroute zou moeten komen voor passagiers- en vrachttoestellen, recht over de provincies Gelderland en Utrecht.

Het is evident dat dit zorgt voor een toename van geluidshinder voor de bewoners van dit gebied, een snelweg boven je hoofd waar elke 7 à 8 minuten een vliegtuig overheen raast blijft nu eenmaal niet onopgemerkt. Geluidsoverlast zorgt voor gezondheidseffecten als hart- en vaatziekten, slaapstoornissen en cognitieve functiestoornissen bij kinderen.

Ook de planten en dieren in de kwetsbare natuurgebieden onder deze route zullen dit merken. Hoewel de stikstofuitstoot boven de 914 meter door de overheid niet wordt meegeteld daalt deze natuurlijk wel gewoon neer. Door deskundigen, waaronder Johan Remkes in zijn rapport over de stikstofcrisis, wordt dan ook gepleit voor het wél meetellen van deze NOx-emissies. Dat maakt de luchtvaart ineens tot de grootste vervuiler van het land.

Geen enkel nut

Als het nou nog zin had, die extra overlast, dan valt er iets makkelijker mee te leven. Als de overlast in een ander deel van Nederland aanzienlijk af zou nemen, als de CO2 uitstoot scherp zou dalen, als we met z’n allen heel rijk zouden worden van Schiphol en dat geld dan kunnen besteden aan natuurherstel. Zoiets, als er in elk geval enig nut zou zijn van zo’n snelweg boven je hoofd, dat maakt het geluid niet minder irritant, maar verandert wellicht de beleving ervan.

Het heeft zin, zegt het ministerie, omdat er door een nieuwe laagvliegroute zo kort mogelijk gevlogen wordt, wat dus minder uitstoot oplevert. Hierdoor zou het brandstofgebruik met 6 tot 7% afnemen. Niet vermeld wordt echter dat dit enkel gaat over het deel van de vlucht door het Nederlandse luchtruim tussen de 609 meter en 7,5 km, wat de besparing al een stuk minder spectaculair maakt.

Daarnaast schept de herindeling van het Nederlandse luchtruim volop mogelijkheden voor groei van het aantal vluchten. Minister Harbers steekt bepaald niet onder stoelen of banken dat hij hier sterk voorstander van is, van hem mag Schiphol vanaf 2027 onbeperkt groeien. Hij gaat uit van een ‘gigantische verduurzaming’ van de luchtvaart met schonere en stillere vliegtuigen, iets dat volgens experts pas in een hele verre toekomst bereikbaar is.

Worden we er dan tenminste rijk van? Dat blijkt lastig precies te berekenen. Ongeveer 1,5% van het BBP zou direct of indirect samenhangen met Schiphol, maar groei van Schiphol gaat ons geld kosten, het is slecht voort de welvaart in Nederland.

Nuttig is het dus niet, deze vierde laagvliegroute met bijbehorende groeiambitie. Maar kun je er tegen zijn als je zelf ook af en toe in een vliegtuig zit? Is dat hypocriet, vergelijkbaar met mopperen op bezorgbusjes terwijl je net online een paar sokken afrekent?

Nee, dat is het niet. Natuurlijk, het is fijn als iedereen minder vliegt en er wordt geïnvesteerd in goedkoper en sneller reizen met de trein. Dat betekent echter niet dat niemand meer op vakantie kan vanuit Schiphol als we aansturen op minder vliegbewegingen. In een groot deel van de vliegtuigen boven ons land zitten namelijk overstappende passagiers, mensen die enkel landen op Schiphol en direct doorvliegen. Op vluchten van KLM is het aantal overstappers bijna 70 procent. Zij betalen 60 procent minder voor de faciliteiten op de luchthaven, maar veroorzaken vanzelfsprekend evenveel overlast in de lucht. Ook met een forse daling van het aantal vluchten, door het loslaten van de hub-functie van Schiphol, kunnen we dus nog af en toe op vakantie met het vliegtuig.

Geen snelweg boven ons hoofd

Hoewel het een VVD-minister is die de luchtvaart nu enthousiast support hoeft protest tegen een nieuwe snelweg over ons hoofd niet partijgebonden te zijn. Een VVD-stemmer in de Bilt, Wageningen of Oudewater moet ook zijn gesprek onderbreken door een overvliegende 747, ligt ook wakker van herrie, en krijgt ook ultrafijnstof over zich heen. Deze stemmers kunnen hun partij oproepen om een helder standpunt in te nemen in het participatietraject over de vierde laagvliegroute. De provincies spelen namelijk een belangrijke rol in dit participatietraject, dit geeft extra gewicht aan de komende provinciale statenverkiezingen.

Schiphol staat vaak boven de wet, heeft bijvoorbeeld geen natuurvergunning, overschrijdt geluidsnormen zonder represailles en betaalt geen belasting op brandstof. Het is duidelijk er heel veel protest voor nodig is om de overheid op dit dossier van koers te laten veranderen. Pas bij veel geluid van onderaf volgt minder geluid van bovenaf. Laat je horen, om ook over tien jaar nog onder genot van merelgekwetter te kunnen genieten van het eerste lentezonnetje.

Een versie van dit artikel verscheen in de NRC van 8 maart 2023